[Philip van den Berg – 23 juni 2015] Inmiddels is de opbouw van het orgel door Elbertse Orgelmakers afgerond en is het instrument gestemd. Het resultaat mag er zijn: zowel optisch als met haar krachige, warme klank harmonieert het orgel uitstekens in haar nieuwe, tijdelijke omgeving. Met dank aan de Nicolaïkerk, de St. Mauritiuskerk de Rheden en Jos en Hans Elbertse.
[Philip van den Berg – 19 juni 2015] Vandaag zijn Jos Elbertse en collega Richard begonnen het orgel op te stellen. Na een halve dag stond de kast (zonder panelen en frontpijpen) en waren de balgen, de wellenborden, de manuaalklaviatuur en de windlade geplaatst.
[Philip van den Berg – 31 mei 2015] In het kader van het Michaël Maarschalkerweerd Herdenkingsjaar 2015 vindt van 27 juni tot en met 13 september in de Utrechtse Nicoläikerk de tentoonstelling ‘Maarschalkerweerd geëxposeerd’ plaats. Hiertoe stellen Elbertse Orgelmakers, hoofdsponsor van het herdenkingsjaar, en de Rooms Katholieke parochie Rheden welwillend een bespeelbaar historisch orgel van deze bouwer beschikbaar. Reden om dit instrument onder de aandacht te brengen en een aandacht te vragen voor een restauratie die het orgel weer in de originele staat moet brengen. Een aangepaste versie van dit artikel verschijnt in de Orgelvriend van juli/augustus 2015.
Eind 19e eeuw wordt het aantal parochianen van de O.L.V. ten Hemelopnemingkerk aan de Biltstraatkerk te Utrecht te groot. Daarom wordt besloten De Bilt van een eigen kerkgebouw te voorzien, dat in 1894 in gebruik kan worden genomen en 200 zitplaatsen telt. Verschillende kunstenaars van het St. Bernulphusgilde zijn verantwoordelijk voor ontwerp en inrichting. Alfred Tepe tekent het gebouw, Otto Mengelberg verzorgt de ramen en de beschildering van het priesterkoor, Friedrich Wilhelm Mengelberg restaureert de op een veiling verkregen 18e eeuwse communiebanken en Michaël Maarschalkerweerd levert het orgel, zij het blijkens het bedrijfsarchief pas in 1908 (sommige bronnen noemen 1911 als het jaar van de ingebruikname). Het krijgt de onder aan dit artikel vermelde dispositie, een winddruk van 74 mm en een fraaie eiken neogotische kast, welke veel lijkt op die van het jubée-orgel uit 1874 in de St. Catharinakathedraal te Utrecht.
Wanneer eind jaren 1930 ook deze kerk te klein is geworden, begint men plannen te maken voor een nieuw onderkomen. In 1955 verrijst naast het oude gebouw de nieuwe St. Michaëlkerk naar een ontwerp van archictectenbureau Koldeweij uit Voorschoten. Dat zelfde jaar plaatst de fa. J.J. Elbertse & Zoon daar een nieuw twee klaviers instrument. Het Maarschalkerweerd-orgel wordt naar de St. Mauritiuskerk in Rheden overbracht waar later de dispositie enigszins wordt gewijzigd.
Toen deze kerk recent haar deuren moest sluiten, werd het orgel in afwachting van een nieuwe bestemming opgeslagen bij de orgelmakers Elbertse in Soest. Deze zullen het gedurende genoemde tenstoonstelling kostenloos speelbaar opstellen in het koor van de Nicolaïkerk. Tevens zal de oorspronkelijke dispositie door hen in ere worden hersteld. Hoe u als lezers van de Orgelvriend deze restauratie financiëel kunt ondersteunen leest u binnenkort op http://www.maarschalkerweerd.info.
Het orgel op de galerij in Rheden – Foto: Janco Schout ©
Manuaal: C-f”’
Prestant 8 vt C-H open, hout, buiten lade afgevoerd; rest metaal: c-g’ in front, gis’-f”’ op lade
Holpijp 8 vt B/D; gedekt, C-H hout, rest metaal; discant registerknop vermeldt ‘Fluit travers 8 vt’
Viola di Gamba 8 vt af c; 1971 afgezaagd tot Nazard 2 2/3, opgeschoven, deels van stemringen voorzien
Salicionaal 4 vt geheel open
Fluit 4 vt C-h hout, gedekt, rest open, metaal, 1971 deels van stemringen voorzien
Pedaal: C-d’
aangehangen
Het bedrijfsarchief van de Firma Maarschalkerweerd & Zoon vermeldt dat de Fluit 4 vt dat dit register geheel hout en gedekt is. Dat is aannemelijk omdat Michaël Maarschalkerweerd op een klavier nooit uitsluitend twee open vier-voets registers plaatste. De factuur van het nog aanwezig houten groot en klein octaaf doet denken aan Laukfhuff. Het gebruik van een geheel houten factuur past in de oriëntatie op de zuidduitse orgelbouw die we in het eerste decennium van de vorige eeuw bij Michaël Maarschalkerweerd aantreffen. Mogelijk is het metalen pijpwerk op een later tijdstip geplaatst. De pijp c’ heeft de insripctie ‘Cornet’, zodat dit eventueel een viervoets koor van dit register uit een ander orgel of uit voorraad betreft. De rond 1971 over de expressions aangebrachte stemringen van c” tot f”’ kunnen er op duiden dat dit een ouder register betreft. Nader onderzoek zal hier uitsluitsel moeten brengen.
Gebruikte bronnen:
- reliwiki
- Gedenkboekje W. Elsing, 2003
- Dispositieboekje fa. J.J. Elbertse & Zoon
- Bedrijfsarchief firma Maarschalkerweerd & Zoon
- Inventarisatie Bart van Buitenen 2007 voor de Orgelencyclopedie
De kast lijkt op die van het voormalige jubée-orgel in de St. Catharinakathedraal te Utrecht – foto: Janco Schout ©
Blog Maarschalkerweerd & Zoon orgelmakers 